Access to Information Manual (Ndebele)

August 2013

PAIA PDF [PDF] 824 kb

Incwadi emhlahlandlela ekhutjhwe ngaphasi kwesigaba se-14 somthetho okhuthaza ukufumaneka kwelwazi (i-PAIA), 2000 (umthetho wesi-2 wonyaka wee- 2000)

Isethulo                                                     
Igunya lomsebenzi we-GCIS                                                        
AmaPhiko we-GCIS                                                 
Ihlathululo edephileko yemisebenzi ye-GCIS                                     
Isakhiwolandelano seenkhundla zabaphathi be-GCIS                                             
Imininingwana yokuthintana nesiPhathiswa seLwazi                                  
Umhlahlandlela wokusetjenziswa komThetho yiKomitjhini yamaLungela wobuNtu yeSewula Afrika
Ihlathululo yeenhloko zelwazi elifumaneka kwa-GCIS                                   
Ilwazi elifumaneka lula   kwa-GCIS                                                      
Ikambiso yokuKhombela iLwazi                                      
Iinsombululo ezihleliweko zokutjheja okungakhambi kuhle nanyana ukubhalelwa komthetho
Iimbadela ezibekiweko                                            
Amaforomo ahlelelweko ukwenza isibawo selwazi elimayelana nehlangano yomphakathi

1.    Isethulo

UmThetho oThuthukisa ukuFumaneka kweLwazi (umThetho ka-2000), uveza bonyana umkhandlu ngamunye kufanele uveze isikhundla sesiPhathiswa seLwazi nese/samaSekela wesiPhathiswa seLwazi azokusebenza ngokudlulisa iimbawo zokufumana ilwazi, begodu asize abafakiimbawo ngokufaka iinghonghoyilo zabo.

Incwadi le  yasungulelwa ukuba mhlahlandlela ozokusiza amalunga womphakathi mayelana nokufumana ilwazi ePhikweni lomBuso lezokuThintana nokuNikela ngeLwazi (i-GCIS). Incwadi le ihlathulula ukuthi mhlobo bani welwazi elifumanekako kilomnyango nokobana ungalifikelela bunjani. Incwadi ibuye itjengise ukusebenza kwesibopho sokuba nelungelo lokufumana ilwazi, elivezwe mThethosisekelo weRiphabhliki yeSewula Afrika, 1996.

Ngaphandle kwemininingwana, ebuye ibizwe gokuthi mafayili, incwadi le ibuye imumathe imininingwana yokuthintana nesiPhathisi sezokuThintana neSekela lesiPhathiswa sezokuThintana kwa-GCIS.

2.    Igunya Lomsebenzi we-GCIS

Igunyasisekelo lomsebenzi we-GCIS kukunikela ngoburholi obunobuhlakani kezokuthintana kombuso begodu nokuthungelelanisa amarherho wezokuthintana kombuso, lawo aqinisekisa bonyana umphakathi ubikelwe ngemithethomgomo, ngamaqhinga namahlelo wombuso.

Inembombono: Umthombo wezokuthintana okuphuma phambili embusweni.

Isibopho: Ukunikela ngemisebenzi eyenziwe ngobuthakgha, kuhlelwe bekukhuthazwe ukuthotjelwa kwamazinga wamarherho wezokuthintana kombuso ngendlela ephumelelisako. Ukutjhotjhozela ukwethulwa kwemilayezo yombuso ekhambelanako bekukhulunyiswane nomphakathi ngendlela ephumelelako mayelana nemithethomgomo, amaqhinga, amahlelo neempumelelo zombuso.

2.1    Amaphiko we-GCIS

I-GCIS yakheke ngendlela ezokuqinisekisa bonyana ifikelela igunya lomsebenzi wayo njengombana kulathisiwe ngehla. Inamaphiko ali-15:

2.1.1     ImiKhiqizo neenZinda
2.1.2    UkwAzisa nokuSabalalisa iPahla neLwazi
2.1.3    UmThethomgomo nokuRhubhulula
2.1.4    ZeeMali, ukuPhathwa kokuThenga iPahla nemiSebenzi kanye nemiSebenzi yokuSiza
2.1.5    ImiSebenzi yokuQatjha nokuTjheja abaSebenzi
2.1.6    UkuPhathwa kweLwazi neThekhnoloji
2.1.7    Ukuphathwa kwePahla neenSetjenziswa zomBuso
2.1.8    UkuHlela ngobuHlakani ne-Ofisi yokuPhatha amaHlelo
2.1.9    UkuBandula nokuThuthukisa
2.1.10    Iklasta yezokuTjheja: iBubulo lezomNotho nemiSebenzi; ukuThuthukiswa komThangalasisekelo; ubuLungiswa, ukuKhandela ubuLelesi nokuVikela; iTjhebiswano leenTjhabatjhaba, ukuRhwebelana nokuVikela
2.1.11    Iklasta yezokuTjheja: ukuThuthukiswa kwabaNtu; ukuVikela zeHlalakuhle nokuThuthukisa umPhakathi; ukuBusa nokuPhatha
2.1.12    UbuThintanisi beemFunda nebomBuso wemaKhaya
2.1.13    UkuKhulumisana nebeeNdaba
2.1.14    UkuKhangisa nokuThenga iinKhala zokuKhangisa
2.1.15    UkuHlolwa kweeNcwadi kwangaPhakathi.

2.2    Ihlathululo edephileko yemisebenzi YE-GCIS

2.2.1    IGATJA:  Ikambisohlaziyo  nokusatjalaliswa kwelwazi

Igatja leKambisohlaziyo  nokuSatjalaliswa kweLwazi lihlanganisa ukwakhiwa nokwenziwa kweQhinga lezokuThintana kweliZwe Loke.

Imisebenzi yegatja ngelandelako:

  • ukwenza irhubhululo ngomnqopho wokuhlola ukuthi umbuso ungazifikelela bunjani iimfuneko zokuthintana nomphakathi
  • ukutjheja indlela ababikiindaba abethula ngayo amahlelo wombuso nakuqala ihlangothi lezokuthintana
  • ukunikela ukuhlahla okunobuhlakani kezokuhlunga nokutsengwa kobubikiindaba obugadangisako nobusekhomphyutheni ngomnqopho  wokuqinisekisa bonyana ukuthintana kombuso kuba ngokobuthakgha nobukhamba ngesikhathi
  • ukusungula imikhiqizo yezokuthintana/iinzinda zokucocisana nelwazi elimumethweko
  • ukuthenga isikhathi sokukhangisa emmoyeni/nanyana isikhala esitlhogekako sokwethula ijima lomkhangiso wombuso ophumelelako
  • ukukghonakalisa ukubandula kezokuthintana nokuthuthukiswa kwamakghono wabathintanisi bombuso.

Igatja lifaka hlangana amaphiko alandelako:

  • ImiKhiqizo neenZinda
  • UmThethomgomo nokuRhubhulula
  • UkwAzisa nokuSabalalisa iPahla neLwazi

A    Igatja lemiKhiqizo neenZinda linokuziphendulela emarherhweni ahlukahlukeneko weenzinda zokuthintana ezisungulwe nezisetjenziswa yi-GCIS. Iinzinda lezi ziyingcenye yokuzibophelela kwethu ekuqinisekiseni bonyana amaSewula Afrika nabahlanganyeli abakezinye iindawo bahlale banelwazi ngemithethomgomo nemisebenzi yombuso nangamathuba  alethwa mahlelo la ezakhamuzini, emabhizinisini nekubasebenzisani.

B    Igatja lomThethomgomo nokuRhubhulula lenza irhubhululo ngomnqopho wokuhlola ukuthi umbuso ungafikelela njani iimfuneko zomphakathi zezokuthintana

belitjheje ukusebenza kwababikiindaba nabethula iindaba ngamahlelo wombuso khulukhulu ehlangothini  lezokuthintana.

C    Igatja lezokwAzisa nokuSabalalisa iPahla neLwazi  liqinisekisa bonyana i-GCIS inamaqhinga asebenza ngepumelelo wokwAzisa nokuSabalalisa iPahla neLwazi kiyo yoke imikhiqizo neenzinda zayo.

2.2.2    IGATJA: ukulinganisa imisebenzi yemikhakha yombuso nokulawula abahlanganyeli

IGatja lokuLinganisa imiSebenzi yemiKhakha yomBuso nokuLawula abaHlanganyeli linikela umbuso wesifunda neweendawo zemakhaya ngoburholi neeyeleliso ezinobuhlakani mayelana namarherho wezokuthintana kombuso. Umnqopho walokhu kukuqinisa irherho lezokuthintana kombuso nokwenza bonyana ukuthintana kuthuthuke ngokusebenzisa zokuthintana okunganamkhawulo ngaphasi kwekambiso enetlha yetjhebiswano labahlanganyeli nokusebenzisana; begodu kuqinisekiswe bonyana umphakathi unelwazi ngemithethomgomo namahlelo wombuso ukwenzelela bonyana amaphilo wabo aba ngangcono.

Imisebenzi yegatja ngelandelako:

  • ukunikela ngoburholi obunobuhlakani kezokuthintana kombuso
  • ukuqinisa nokuphatha amarherho wezokuthintana kombuso abanzi ngomnqopho wokuwahlalisa kuhle nangepumelelo
  • ukwenza isikhozi nabahlanganyeli abanobuhlakani ekuqinisekiseni bonyana inembombono ye-GCIS iyafikelelwa.

Igatja linamaphiko alandelako:

  • UbuThintanisi beemFunda nebomBuso wemaKhaya
  • UkuKhulumisana  nebeeNdaba
  • IKlasta yezokuTjheja: iBubulo lezomNotho nemiSebenzi; ukuThuthukiswa komThangalasisekelo; uBulungiswa, ukuKhandela ubuLelesi nokuVikela; iTjhebiswano leenTjhabatjhaba, ukuRhwebelana nokuVikela
  • Iklasta yezokuTjheja:  ukuThuthukiswa kwabaNtu; ukuVikela zeHlalakuhle nokuThuthukisa umPhakathi; ukuBusa nokuPhatha.

A    Igatja lobuThintanisi beemFunda nebomBuso wemaKhaya (P&LL) linikela ngoburholi obunobuhlakani bokuthungelelanisa amarherho wezokuthintana kombuso ophezulu newesifunda. Iphikweli lilawula ama-ofisi weemfunda ezilithoba nephiko elise-ofisini yombuso ophezulu.

B    Igatja lokuKhulumisana  nebeeNdaba lidosa belilawula ukusebenzisana nokuthintana phakathi komBuso nababikiindaba. Umsebenzi  ongoqakathekileko kuthuthukisa ilwazi lababikiindaba mayelana ne-ajenda yombuso ngomnqopho wokwenza bonyana ibhoduluko kube ngelinezakhamuzi  ezizibandakanya ngekuthalo, ezinelwazi lezepolotiki nezinokuzithemba ekugandeleleni ilungelo lazo lokunikelwa izenzelo zomphakathi.

C    Iklasta yezokuTjheja: iBubulo lezomNotho nemiSebenzi; ukuThuthukiswa komThangalasisekelo; ubuLungiswa, ukuKhandela ubuLelesi nokuVikela; iTjhebiswano leenTjhabatjhaba, ukuRhwebelana nokuVikela  inikela umnyango ngeeyeleliso ezinobuhlakani nesekelo ngezokuthintana. Ikghonakalisa amaqhinga wezokuthintana asungulwe yiKhabinethi. Iklasta le ibuye inikele ngeenzinda zokuhlela ngokuhlanganyela nokwenza ndawonye umsebenzi wamahlelo wombuso bathintanisi kezokuthintana.

D    Iklasta yezokuTjheja: ukuThuthukiswa kwabaNtu; ukuVikela zeHlalakuhle nokuThuthukisa umPhakathi; ukuBusa nokuPhatha inikela umnyango ngeeyeleliso ezinobuhlakani nesekelo ngezokuthintana. Ikghonakalisa amaqhinga wezokuthintana asungulwe yiKhabinethi. Iklasta le ibuye inikele ngeenzinda zokuhlela ngokuhlanganyela nokwenza ndawonye umsebenzi wamahlelo wombuso bathintanisi kezokuthintana.

2.2.3    IGATJA: Imisebenzi yokusekela ukuphathwa kwehlangano

IGatja lemiSebenzi yokuSekela ukuPhathwa kweHlangano lilawula imisebenzi yokusekela leyo eyenzelwa abaphathi bemisebenzi.
Igatja lifaka hlangana amaphiko alandelako:

  • ZeeMali, ukuThenga iPahla nemiSebenzi kanye nemiSebenzi yokuSiza
  • ImiSebenzi yokuQatjha nokuTjheja abaSebenzi
  • UkuPhathwa kweLwazi neThekhnoloji
  • Ukuphathwa kwePahla neenSetjenziswa zomBuso
  • UkuHlela ngobuHlakani nokuPhatha amaHlelo
  • UkuBandula nokuThuthukisa

A    IPhiko leeMali, ukuThenga iPahla nemiSebenzi kanye nemiSebenzi yokuSiza  lisiza ngoburholi obunobuhlakani kezokulawulwa kweemali nokuphathwa kweendaba zokuthenga ipahla nemisebenzi.

B    IPhiko lemiSebenzi yokuQatjha nokuTjheja abaSebenzi lisiza ngoburholi obunobuhlakani ekukghonakaliseni ukusebenza kweqhinga lomnyango lezemisebenzi yokuqatjha nokutjheja abasebenzi.

C    IPhiko lokuPhathwa kweLwazi neThekhnoloji linikela iiyeleliso ezinobuhlakani mayelana nokuphathwa kwelwazi nethekhnoloji e-GCIS.

D    IPhiko lokuPhathwa kwePahla neenSetjenziswa zomBuso linomsebenzi wokuthengela i-GCIS inarha ekuzakwakhiwa kiyo ama-ofisi.

E    IPhiko lokuHlela ngobuHlakani namaHlelo linikela i-GCIS isizo lemisebenzi yezokuphatha ngobuhlakani ngokwemileyo yomThetho wezokuPhathwa kweeMali zomBuso (i-PFMA) kanye neminye imithetho ekhambisana nakho. Ibuye godu ibe nomsebenzi wokubonelela ngemisebenzi yokuphathwa kwephrojekthi ngendlela enobuthakgha, ngomnqopho wokwenza ngcono izinga lokusebenzela ukufikelela umnqopho we-GCIS.

F    IPhiko lokuBandula nokuThuthukisa likhomba iimfuneko zokubandula nokuthuthukisa amakghono wabathintanisi bombuso ngokuhlahlwa liqhinga

lezokuthintana lelizwe loke, imithethomgomo yombuso nayo yoke eminye iminqopho yezokuthintana yombuso. IPhiko libuye lingezelele inani labasebenzi belinikele ngeensiza zokwenza bonyana abasebenzi bahlale baphile kuhle, ukuqatjha abantu bobulili obungafaniko ngokulinganako, ukuphathwa kweendaba zabakhubazekileko namahlelo welutjha.

2.2.4    IGATJA: I-ejensi yemisebenzi yezokuthintana

IGatja le-Ejensi yemiSebenzi yezokuThintana linikela nge-ejensi  yezokwAzisa nokuSabalalisa iPahla neLwazi esebenza msinyazana nangepumelelo nekghonakalisa bonyana umbuso ufikelele bewuthenge imisebenzi yezokuthintanta ethileko.

A    IPhiko lokuKhangisa nokuThenga iinKhala zokuKhangisa lenza umsebenzi wokubuthelela ndawonye umsebenzi wokuthenga iinkhala zokukhangisa nokukhangisela umbuso ophezulu imikhiqizo yababikiindaba, ngomnqopho wokwenza bonyana ukuthintana mayelana namahlelo wombuso kuba ngokukhambelanako, okuphendulako nokuneendleko ezilingeneko.

2.2.5    IPHIKO: ukuhlolwa kweencwadi kwangaphakathi

A    UkuHlolwa kweeNcwadi kwangaPhakathi kuliphiko elizijameleko eliqinisekisa umnqopho nelenza umsebenzi ohlelelwe ukusiza bonyana ukusebenza kwe-GCIS kuba yipumelelo. Kunqotjhwe ngalo ukwenza ngcono ukuphathwa kobungozi nekambiso yokulawula  nokuphatha embusweni.

Isakhiwolandelano seenkhundla zabaphathi be-GCIS

 

 

3.    Imininingwana yokuthintana nesiphathiswa selwazi

UmPhathi oyiHloko we-GCIS ubuye abe siPhathiswa seLwazi ngaphasi kwe-PAIA, 2000. ISekela lesiPhathiswa seLwazi linye e-GCIS:
IsiPhathiswa seLwazi: Mma Phumla Williams
Isiphande sePoso:   
Private Bag X745
PRETORIA
0001

Isiphande soMakhiwo:       
1035 Francis Baard Street
Tshedimosetso House
Hatfield
Pretoria
0028   
                     
Isiphande seposommoya: phumla@gcis.gov.za
Inomboro yomtato: 012 473-0236
Ifeksi: 012 325-3020
Inomboro kaMaliledinini: 083 501 0139

ISekela lesiPhathiswa seLwazi: Nom. Keitumetse Semakane
Inomboro yomtato: 012 473–0128
Ifeksi: 012 326–7447
Inomboro kaMaliledinini: 079 696 1826
Isiphande seposommoya: keitu@gcis.gov.za

4.    Umhlahlandlela wokusetjenziswa komthetho yikomitjhini yamalungela wobuntu yesewula Afrika (i-SAHRC) i-PAIA, 2000 [ISIGABA SE-14 (1) (C)]

I-SAHRC (kilomtlolo ivezwe ngokuthi “yiKomitjhini”), ngokwesiGaba se-10 se-PAIA, ka-2000, izakubuthelela umhlahlandlela mayelana nokusetjenziswa komThetho lo. Umhlahlandlela lo uzokufumaneka kuKomitjhini. Eminye neminye imibuzo emayelana nomhlahlandlela ingathunyelwa kuKomitjhini ku:

SAHRC
Private Bag X2700
Houghton
2041

Inomboro yomtato: 011 877-3600
Ifeksi: 011 403-0625
Isiphande seposommoya: PAIA@sahrc.org.za
Isiphande sobunzinzolwazi: www.sahrc.org.za

5. Ihlathululo yeenhloko  zelwazi elifumaneka  kwa-Gcis – Isigaba Se-14 (1) (D)

5.1. Ngokubonelela ikambiso yokukhombela ilwazi ngaphasi komThetho, iinhloko zelwazi eliphethwe yi-GCIS nemikhakha yemininingwana emumethwe sihloko ngasinye ijame ngalindlela:

A. ImiKhiqizo neenZinda
a)    Imibiko.
b)    Amaphephabhugu.
c)    Ilwazi elifumaneka kubunzinzolwazi be-GCIS, kubunzinzolwazi beLwazi lomBuso, kubunzinzolwazi be-Vuk’uzenzele nakubunzinzolwazi bemiSebenzi yoMbuso.
d)    UmThethomgomo nemitlolo emihlahlandlela.
e)    I-South Africa Yearbook ne-Pocket Guide to South Africa.

B.    UkwAzisa nokuSabalalisa iPahla neLwazi
a)    Imibiko.
b)    Iphephamkhangiso lokwAzisa ngePahla neLwazi.

C.    UkuBandula nokuThuthukisa
a)    Imibiko neentatimende.
b)    Isenzo sokunqophisa kokuthileko neemphakamiso zerhubhululo.
c)    Ibuthelelolwazi, imibiko nokwethulwa kweenkulumo.
d)    umThetho we-Ejensi yokuThuthukisa iimBikiindaba nokuHlukahlukana (i-MDDA) wonyaka wee-2002 (umThetho we-14 ka-2002).
e)    Imitlolo yelwazi lokuthintana (i-South African Government Directory, Directory of Contacts, Media Directory and Profiles).
f)    Imibiko yemininingwana ebuthelelwe babikiindaba beentjhabatjhaba nebangenarheni yekhethu.
g)    Ama-Athikili apheleleko weemBikiindaba zeentjhabatjhaba nezangenarheni yekhethu.
h)    ILwazi eliMumethweko lezokuthintana nemilayezo emaqalontangi.

D    ZeeMali, ukuPhathwa kokuThenga iPahla nemiSebenzi kanye nemiSebenzi yokuSiza
a)    Irhelo labanikeli ngemisebenzi.
b)    Imininingwana yeeMali neentatimende.
c)    Imithethomgomo  neenkambisolawulo.
d)    Imibiko.

E.    ImiSebenzi yokuQatjha nokuTjheja abaSebenzi
a)    Imithethomgomo, iinkambisolawulo neencwajana ezimihlahlandlela.
b)    Amaphephandaba wangaphakathi ePhikweni.
c)    UbuHlakani bokuPhatha imiSebenzi yokuQatjha nokuTjheja abaSebenzi.
d)    Irhelo lemininingwana yokuthintana neemPhathiswa zezokuThintana zomBuso.

F.    UkuPhathwa kweLwazi neThekhnoloji
a)    Umthethomgomo nemitlolo emhlahlandlela.
b)    Amamanuwali.
c)    Imibiko.

G.    UkuPhathwa kwePahla neenSetjenziswa zomBuso
a)    Imibiko.

H.    UkuHlela ngobuHlakani nokuPhatha amaHlelo
a)    Imitlolo yePhrojekthi.
b)    Imibiko.
c)    INcwadi emHlahlandlela wokuPhathwa kwePhrojekthi.
d)    IHlelo lezokuThintana lomBuso.
e)    Imitlolo yokusebenza ngobuhlakani.

I.    UkuBandula nokuThuthukisa
a)    Imibiko
b)    IQhinga lokuThuthukisa iinDaba zokuQatjha nokuTjheja abaSebenzi.

J.    Iklasta yokuTjheja
a)    Amaqhinga wezokuthintana.
b)    Imilayezo emaqalontangi.

K.    UbuThintanisi beemFunda nebomBuso wemaKhaya
a)    Imibiko.
b)    Amaqhinga wamaZiko wezemiSebenzi i-Thusong.
c)    Amaqhinga wokuThuthukisa zokuThintana neensetjenziswa.
d)    Iinsetjenziswa zokwAzisa ngePahla neLwazi.
e)    I-Government Communicators’ Handbook.
f)    Irhelo labasebenzi bezokuthintana.
g)    Amaqhinga wezokuthintana.

L.    UkuKhulumisana  nebeeNdaba
a)    Iincwajana zeendaba.
b)    Amaqhinga wezokuthintana.
c)    Amaqhinga wababikiindaba.
d)    Irhelo lababikiindaba abanikela ngemisebenzi.

M.    UkuKhangisa nokuThenga iinKhala zokuKhangisa
a)    Imikhiqizo (egadangisiweko).
b)    Imikhangiso erhatjhwako namahlelo.
c)    Imisebenzi yokwAzisa nokuSabalalisa iLwazi nePahla.
d)    Imibiko yokuThengwa kweenKhala zokuKhangisa iLwazi nePahla.
e)    Imibiko.
f)    Imikhiqizo yeenthombe ezisephepheni nezikuvidiyo.

N.     UkuHlolwa kweeNcwadi kwangaPhakathi

a)    Imibiko.

5.2     Ilwazi elifumaneka lula kwa-GCIS – ISIGABA SE-14 (1) (E)

ILwazi elifumaneka kubunzinzolwazi be-GCIS, www.gcis.gov.za, livezwa belethulwe  ngokuzikhethela. Eminye imikhiqizo neensetjenziswa ezivezwa bezethulwe ngokuzikhethela zifaka hlangana okulandelako:
1.    umbiko
2.    iincwajana zelwazi
3.    iincwajana zeendaba
4.    iinsetjenziswa zokwazisa ngepahla nangelwazi
5.    amaphowusta
6.    ikarajana
7.    iphetjhanasaziso
8.    ama-athikili weendaba afumaneka ku: www.info.gov.za
9.    ama-athikili weendaba afumaneka ku: www.thusong.gov.za
10.    ama-athikili weendaba afumaneka ku: www.sanews.gov.za

5.3    Ikambiso yokukhombela ilwazi

a.    Ukutjhejwa nanyana ukuphaywa  kwesibawo:
Umkhombeli welwazi elimayelana nehlangano yomphakathi  kufanele anikelwe ithuba lokulifikelela, kwaphela nayibe umkhombeli ulandele imileyo elandelako:

  • Umkhombeli uhlangabezene neemfuneko zoke eziyikambiso engaphasi komThetho olawula ukukhonjelwa kwelwazi lombuso
  • Ukunikelwa kwelwazi akukagodlwa ngaphasi kwesigatjana esivumela ukugodla nesivezwe mThetho.

b.    Ungalifumana njani ilwazi:

  • Umkhombeli welwazi kufanele asebenzise iforomo (iForomo A) eligadangiswe kuGazede yomBuso (isAziso somBuso R187 sangomhla we-15 kuMhlolanja- 2002).
  • Umkhombelilwazi kufanele aveze ukobana ufuna ukuthunyelwa ikhophi yelwazi nanyana ufuna ukuza azozifundela nanyana azokubukelela irekhodi ema-ofisini we-GCIS. Nanyana, nayibe irekhodi akusimtlolo osephepheni, ungatjhejwa ngokusebenzisa iforomo lokwenza isibawo, nakukghonekako.
  • Nayibe umkhombelilwazi ukhombela ilwazi ngendlela ethileko (isib. elitlolwe ephepheni, elisekhomphyutheni, njalonjalo), nakunjalo kufanele asizwe ngokwesifiso sakhe. Lokhu kungenziwa kwaphela nangange kungazokuphazamisana nomsebenzi wehlangano yomphakathi ethintekako, nanyana koniwe irekhodi, nanyana kwetjiwe ilungelo lokukhutjhelwa elifunjethwe mbuso. Nayibe, ngokwabonobangela abaphathekako, ilwazi angeze lakhutjhwa ngokwendlela nangokomhlobo elikhonjelwe ngawo bekufuneke bona  kusetjenziswa enye, imbadela kufanele kubizwe yomhlobo wokuthoma lowo okhethwe mkhombelilwazi.
  • Nayibe, ngaphezu kwependulo emtlolo mayelana nesibawo selwazi, umkhombelilwazi ufisa ukobana aziswe ngesiqunto sesibawo sakhe ngenye indlela, isib. ngokudoselwa umtato, lokhu kufanele kuvezwe.
  • Nayibe umkhombelilwazi ukhombelela omunye umuntu, kufanele ahlathulule ubujamo lobo enza isibawo ngaphasi kwabo.
  • Nayibe umkhombelilwazi akakghoni ukufunda nanyana ukutlola, begodu mhlambe unokukhubazeka, kilobu bujamo isibawo singenziwa ngomlomo. Ebujameni obunjalo isiPhathiswa seLwazi kumele sizalisele umkhombelilwazi iforomo bese simnikele ikhophi yeforomo elizalisiweko.

c.    Iimbadela zokwenza isibawo sokufumana ilwazi nesazizo ngesiqunto sokunikela ilwazi:

  • Umkhombelilwazi ofuna ilwazi elinemininingwana ngobuntu bakhe akutlhogeki bonyana abhadele imali yokwenza isibawo. Abanye abakhombelilwazi kufanele babhadele imali yesibawo eyi-R35.
  • IsiPhathiswa seLwazi kufanele sazise umkhombelilwazi (kungafakwa hlangana umkhombelilwazi ozenzela yena isibawo) ngesaziso esisemthethweni, esifuna nesitjho bona umkhombelilwazi kufanele abhadele imbadela ebekiweko (nayibe iyafuneka) nesibambiso (nayibe siyafuneka) ngaphambi kokobana kudluliswe isibawo sakhe.
  • Umkhombelilwazi angafaka isililo sangaphakathi, nakutlhogekako, nanyana isililo sokuphikisa ekhotho mayelana nethenda namkha imbadela efunekako.
  • Ngemva kokobana isiPhathiswa seLwazi sele sithethe isiqunto ngesibawo esenziweko, umkhombelilwazi kufanele aziswe ngesiquntweso ngendlela umkhombelilwazi akhombele ukwaziswa ngayo.
  • Nayibe isibawo samukelwe, imbadela yokufumana ilwazi engezelelweko kufanele ibhadelwe ukwenzelela bonyana kukhiqizwe godu, kufunwe bekulungiswe ilwazi, elizokuthatha isikhathi esima-iri angaphezulu kwalawo abekiweko wokufuna nokulungisa ilwazi ekufanele likhutjhwe.
  • Ukufikelelwa kwelwazi kuzokugodlwa bekube kulapho zoke iimbadela ezifunekako sele zibhadelwe.

6. Iinsombululo Ezihleliweko Zokutjheja Okungakhambi Kuhle Nanyana Ukubhalelwa Kokusebenza Komthetho

Iinkambisolawulo ezilandelako zihlelelwe ukuthi abantu bazisebenzisele ukubika nanyana ukulungisa ukungenziwa ngekambiso kwezinto, ukuziphatha nanyana ukuthinteka ezenzweni eziphambene nomthetho nanyana ukungayeleli okufanele kwenziwe yi-GCIS nanyana ngisiphi isisebenzi saleliphiko:

a.    Ikambisolawulo yokubika nanyana yokulungisa:

I.    Iindlela zokulungisa mayelana nemithetho nanyana ukubhalelwa kukwenza ngokwemileyo ye-PAIA, 2000: NgokomThetho lo isiPhathiswa esitjheja iinLilo zangaPhakathi nguNgqongqotjhe. Ngemva kokobana sekusetjenziswe zoke iindlela ekungararululwa ngazo, zabhalelwa, isibawo singadluliselwa ekhotho (ngokweengaba 78 – 82).
II.    Isisebenzi somBuso singafaka isililo nanyana isinghonghoyilo esizakuphenywa yiKomitjhini yemiSebenzi yomBuso itjheje ukwenziwa kwezinto ngokomthetho nanyana ukweqisa amehlo (IsiGaba sama-35 somThetho wezemiSebenzi yomBuso, wonyaka we-1994 [umThetho 103 ka-1994]).
III.    Umuntu angasebenzisa iinsombululo zezabasebenzi mayelana nezenzo zabasebenzi nanyana ukweqisa amehlo iimbopho zezabasebenzi, njengamalungelo wabasebenzi angatjhejwako (umThetho wezemiSebenzi yomBuso, ka-1994, nomThetho wezeTjhebiswano lomQatjhi nabaSebenzi, ka-1995 [umThetho 66 ka-1995]).
IV.    Umuntu angethula isinghonghoyilo sakhe kumhloli mayelana nakusolako okuveza bonyana kwenziwa izinto ngendlela ephambene nomThetho i-Basic Conditions of Employment Act, 1997 (umThetho 75 ka-1997) – isiGaba 78(1) (a), nanyana umThetho wokuQatjha ngokuLingana, ka-1998 (umThetho 55 ka-1998) – isiGaba 34(e).
V.    Umuntu angethula isinghonghoyilo sakhe kumVikeli womPhakathi mayelana neensolo zokwenziwa kwezinto ngendlela ephambene nomthetho nanyana ukuziphatha kumbi kwesisebenzi sombuso nanyana ukweqiswa amehlo komthetho (umThetho oLawula umThethosisekelo nomVikeli womPhakathi, ka-1994 [umThetho wama-23 ka-1994]).
VI.    Umuntu angethula isinghonghoyilo sakhe kuKomitjhini yamaLungela wobuNtu yeSewula Afrika (i-SAHRC) nayelana nesenzo somsebenzi wombuso esiveza ukweqiswa amehlo okusolakala njengalokho okwephula nanyana okunobungozi phezu kwamalungelo wobuntu asisekelo (umThetho weKomitjhini yamaLungelo wobuNtu, 1994 [umThetho 54 ka-1994]).
VII.    Njengendlela yokuvikeleka emlandwini wokwephula umthetho ngonobangela wokobana uveze ifihlo mayelana nezenzo zokwephulwa komthetho nanyana ukuziphatha kumbi komqatjhi nanyana omunye wabasebenzi, umuntu oveza ifihlo kufanele alandele imileyo yomThetho wokuVikeleka kokuVeza iFihlo, 2000 (umThetho wama-26 wee-2000).
VIII.    Umuntu angasebenzisa godu amanye amagadango womthetho weziko lemikhulumiswano yokubuyekezwa kokuphatha kezobulungiswa okutjheje igadango lokulawula ngokomThetho wezokuThuthukiswa kobuLungiswa bokuPhatha, wonyaka wee-2000 (umThetho wesi-3 ka-2000).

b.    Ezinye iindlela zokulungisa:

I.    Umuntu angakhombela ukunikelwa iinzathu zegadango lezokuphatha ngokomThetho wezokuThuthukiswa kobuLungiswa bokuPhatha, wee-2000 (isiGaba sesi-5).
II.    Umuntu angakhombela ukunikelwa ilwazi lomnyango wombuso nanyana ihlangano yomphakathi ngaphasi komthetho we-PAIA, wee-2000 (isiGaba se-11).

c.    Isibopho sokubika:

I.    Isisebenzi sombuso, ngesikhathi sokwenza kwaso umsebenzaso, sinesibopho ngaphasi komTlolo wokuziPhatha ngeFanelo ukuthi sibikele iimphathimandla ezifaneleko, ngobukhwabanisi, ngobukhohlakali, ukuqatjhana ngobuhlobo, ukuphatha makghwankghwa begodu nangeminye imikghwa yokuziphatha okuhlathulula ukuthi isenzo esithileko simlandu nanyana sinobungozi kuhlalakuhle yomphakathi. Isisebenzi sombuso esibhalelwa kuthobela imileyo le, sithathwa njengesinomlandu wokuziphatha ngendlela ephambene nomthetho. (UmThetholawulo B.3 no-C.4.10 weSahluko sesi-2 semiThetholawulo yemiSebenzi yomBuso, wee-2001)
II.    Isibopho somqatjhi ngamunye nesisebenzi ngasinye sokuveza ubujamo babo kezobulelesi kanye nokhunye ukuziphatha kwemsebenzini okuphambene nomthetho kubuye kugandelelwe mThetho wokuVikeleka kokuVeza iFihlo wonyaka wee-2000 (Isendlalelo).

 

 

AMANANI ABEKIWEKO WEEMBADELA ZEENHLANGANO ZOMPHAKATHI

INGCENYE II YESAZISO SOMBUSO SE-187 KUGAZEDE YOMBUSO YANGOMHLA WE-15 KUMHLOLANJA 2002

 

 

1.

Inani lembadela yekhophi yencwadi njengalokha kulindelweko kumthetholawulo 5(c) yi- 0, 60 iphepha ngalinye ubukhulu balo obuyi-A4 nanyana ingcenye yalo.

 

2.

Amanani wembadela yokubuyelela umkhiqizo njengalokha kutjhiwo kumthetholawulo 7(1) angendlela  elandelako:

a)      Ikhophi enye nenye yobukhulu be-A4 nanyana ingcenye yayo

b)      Ikhophi enye nenye yobukhulu be-A4 nanyana ingcenye ekukhomphyutha nanyana engafundwa isemtjhinini othileko

c)       ikhophi ekukhomphyutha engafundeka nge:

                 i.      Compact disc

d)      (i) iphepha elineenthombe ezibukelwako zephepha lobukhulu be-A4 nanyana ingcenye yalo

(ii) ikhopi yeenthombe ezibukelwako

e)       (i) iphepha lerekhodi elilalelwako, lobukhulu obuyi-A4 nanyana ingcenye
(ii) ikhophi lerekhodi lelwazi elilalelwko.

 

 

R0,60

 

R0,40

 

R40,00

R22,00

R60,00

R12,00

R17,00

3.

Imbadela yesibawo ebhadelwa mkhombelilwazi ngamunye, ngaphandle komuntu ozenzela isibawo ngokwakhe, evezwe kumthethokambiso 7(2) yi-

 

R35,00

4.

Iimali ezibhadelwa mkhombelilwazi zokufumana ilwazi ngokomThethokambiso 7(3) zijame bunje:

1)      a. ikhophi ngayinye  enobukhulu obuyi- A4-nanyana ingcenye yayo

b. ikhophi ngayinye enobukhulu obuyi-A4 nanyana ingcenye egadangisiweko ekukhomphyutha nanyana emtjhinini

c.ikhophi engafundwa kukhomphyutha:
 (i) i-compact disc

d. (i) iphepha elineenthombe ezibukelwako zephepha lobukhulu obuyi-A4 nanyana ingcenye yayo
 (ii) ikhophi yeenthombo ezibukelwako

e. (i) ukugadangiswa kwerekhodi lelwazi elilalelwako, elinobukhulu obuyi-A4 nanyana ingcenye yalo
 (ii) ikhophi yerekhodi elilalelwako

f. Ukufuna nokulungisa irekhodi lelwazi ukobana livezwe,li-R15,00 i-iri ngalinye nanyana ingcenye ye-iri, kungabalwa i-iri lokuthoma,ngokwesikhathi esifunekako sokulifuna nokulilungisa.

2)      Ngokomnqopho wesiGaba 22(2) somThetho, kufanele kuyelelwe okulandelako:
a. Ama-iri asithandathu ekuma-iri ekufanele adlule ngaphambi kokubhadela isibambiso

b. Ubunye esithathwini bemali bubhadelwa mkhombelilwazi njengesibambiso.

3)      Iindleko zokuposa zibhadelwa mkhombelilwazi lokha nayibe ikhophi yerekhodi lelwazi ifanele bona iposelwe umkhombelilwazi.

5.       Amaforomo ahlelelwe ukwenza isibawo selwazi elimayelana nehlangano yomphakathi

 

 

 

R0,60

 

R0,40

 

R40,00

R22,00

R60,00

R12,00

R17,00

 5.    Amaforomo ahlelelwe ukwenza isibawo selwazi elimayelana nehlangano yomphakathi

ISITHASISELO B SESAZISO 187 ESINGAKUGAZEDE YOMBUSO YANGOMHLA WE-15 KUMHLOLANJA 2002
IFOROMO A
ISIBAWO SOKUFUMANA ILWAZI ELIMAYELANA NEHLANGANO YOMPHAKATHI
IsiGaba 18(1) se-PAIA, ka-2000

[Umthetholawulo wesi-2]

 

ISIQETJHANESI SISETJENZISWA YI-GCIS KWAPHELA

 Inomboro eyiReferensi:

Isibawo samukelwe ngu:                                                                                             

Isibawo samukelwe ngomhla we:                                                                                                                            

Inomboro eyireferensi (nayikhona):                                                                                                                      

Imbadela yesibawo (nayikhona): R                                                                                                                         

Imali esibambiso (nayikhona): R                                                                                                                               

Imbadelwa yokunikelwa ilwazi: R                                                                                                                             

Isiqunto:                                                                                                                                                             

                                                                                                                                                                               

                                                                                                                                                                               

 

 

                                                                                                                                               

UMTLIKITLO WESIPHATHISWA SELWAZI NANYANA WESEKELA LESIPHATHISWA SELWAZI

A. Imininingwana yehlangano yomphakathi

IsiPhathiswa seLwazi/iSekela lesiPhathiswa seLwazi:

B. Imininingwana yomuntu okhombela ukunikelwa ilwazi elithileko

 

 

(a) Imininingwana yomuntu okhombela ukunikelwa ilwazi elithileko kufanele itlolwe ngenzasi.

(b) Tlola imininingwana yesiphande seposo, seposommoya ne/nanyana inomboro yefeksi  ekungeyeSewula Afrika lapha ilwazi lifanele lithunyelwe khona.

(c) Ubufakazi bobujamo lobo isibawo esenziwa ngaphasi kwabo, nayibe bukhona, kufanele bunanyathiselwe.

 

 

Amabizo apheleleko nesibongo:
Inomboro kamazisi:                                        
Isiphande seposo:
Inomboro yefeksi:
Inomboro yomtato:
Isiphande seposommoya:
Ubujamo lobo isibawo esenziwa ngaphasi kwabo, nayibe isibawo senzelwa omunye umuntu:

 

C. Imininingwana yomuntu owenzelwa isibawo sekunikelwa ilwazi

 

 

Isigabesi kufanele sizaliswe kwaphela nayibe isibawo selwazi senzelwa omunye umuntu.

 

Amabizo apheleleko nesibongo:                               
Inomboro kamazisi:                                        

D. Imininingwana yeLwazi

1. Ihlathululo yemininingwana nanyana ingcenye ekhambisana nemininingwana:   
2. Inomboro eyireferensi, nayibe ikhona:                            
3. Eminye iminingwana eqakathekileko yelwazi:

 

E. Iimbadela

 

(a) Isibawo sokufumana ilwazi elithileko, ngaphandle kwekhasi elimumethe imininingwana yakho siqu, sizakudluliswa kwaphela emva kokobana imbadela yokufumana ilwazi sele ibhadelwe.

(b) Uzakwaziswa ngesamba ekufuneka bonyana sibhadelwe njengembadela yokufumana ilwazi.

(c) Imbadela yokufumana ilwazi ilawulwa kukuthi ilwazi ulifuna ngawuphi umhlobo wokulikhupha ukufaka hlangana isikhathi sokulirhubhulula emabekweni lilungiselelwe ukuthunyelwa kuwe.

(d)Nawunelungelo lokungabhadeli, sikhombela uveze unobangela loyo.

 

Unobangela wokungabhadeli:_____________________________________________________________

F. Indlela yokufumana ilwazi

Nayibe ngonobangela wokukhubazeka awukghoni ukuzifundela, ukubukela nanyana ukulalela irekhodi lelwazi ngendlela imvumo enikelwe ngayo kusigaba soku-1 ukuya kesesi-4 ngenzasi, veza ukukhubazeka kwakho begodu utshwaye nendlela ilwazi elifuneka ngayo.

 

Umhlobo wokukhubazeka:                                                        

                                                                               

                                                                               

Indlela ilwazi elifuneka ngayo:

                                                                               

                                                                               

 

 

Tshwaya isiqunto sakho ngeledere u-X  ebhoksini elifaneleko:

OKUFANELE KUYELELWE:

(a) Ukukhambisana nesibawo sakho semvumo yokufumana ilwazi kuzakuya ngendlela ilwazi elifumaneka ngayo.

(b) Kungenzeka inganikelwa imvumo ngaphasi kobujamo obuthileko. Ebujameni obunjalo uzakwaziswa nayibe imvumo izakunikelwa ngendlela ehlukileko.

(c) Imbadela yemvumo yokufumana ilwazi, nayikhona, izakuya ngendlela ilwazi elikhonjelwa ngayo.

 

1. Lokha ilwazi nalimtlolo ogadangisiweko namkha ilwazi elingakhutjhwa ngetjhada

 

Ikhophi yelwazi*

 

Ukuhlolwa kwelwazi

 

 

2. Nayibe ilwazi linemifanekiso ebonwako

(Lokhu kufaka hlangana iinthombe, amaslayidi, ukugadangiswa kwevidiyo, imifanekiso eyenziwa ngekhomphyutha, imigwalo, njll.)

 

Bukela imifanekiso

 

Ikhophi yemifanekiso*

 

Imikhiqizo yemifanekiso *

 

3. Nayibe ilwazi linamagama agadangisiweko nanyana ilwazi elingakhutjhwa ngetjhada  

 

Lalela umbhino

(i-Compact Disk)

 

 Umkhiqizo  omtlolo wombhino*

(Okutloliweko nanyana okugadangisiweko)

 

 

4.  Nayibe ilwazi likukhomphyutha nanyana lisemtjhinini ongafundwako  

 

Ikhophi yelwazi emtlolo*

 

Ikhophi ekhutjhiweko yelwazi esuselwe kurekhodi lelwazi*

 

Ikhophi yelwazi elikukhomphyutha elingafundeka*

(i-CD)

 

*Nayibe ukhombele ikhophi namkha umgadangiso werekhodi (ngehla), ufuna ukuthi ikhophi nanyana umgadangiso werekhodi loyo uposelwe kuwe?

Iindleko zokuposa ziyabhadeliswa.

IYE

AWA

 

 

Yelela bonyana lokha ilwazi lingatholakali ngelimi olenyulako, imvumo yokufumana ilwazi inganikelwa ngelimi lelo umtlolo otloleke ngalo.

Ingabe ilwazi lelo ungathanda ukulifumana litlolwe ngaliphi ilimi?

G. Isaziso sesiqunto mayelana nesibawo sokufumana ilwazi

 

Uzakwaziswa ngokutlolelwa incwadi ngesiqunto esimayelana nokobana isibawo sakho samukelwe nanyana siphayiwe. Nawufuna ukwaziswa ngenye indlela, sikhombela bonyana uhlathulule indlela leyo begodu usithumele imininingwana efaneleko ukwenzelela bona sikghone ukuhlangabezana nesibawo sakho.

Ingabe wenyula bonyana waziswe ngayiphi indlela ngesiqunto mayelana nesibawo sakho sokufumana ilwazi?

Kutlikitlwe (ngomhla)                                                                    

UMTLIKITLO WOMKHOMBELILWAZI/ UMUNTU LOWO ISIBAWO ESENZELWA YENA

INcwadi emHlahlandlela wokuFumaneka kweLwazi lomBuso le, itlikitlwe beyaphasiswa liSekela lesiPhathiswa seLwazi le-GCIS, uNom. Keitumetse Semakane.

 

___________________________________

 

ISekela lesiPhathiswa seLwazi: GCIS

 

Nom. Keitumetse S. Semakane

 

UMHLA: